Każdy zakup noża prędzej czy później wymusza na jego właścicielu dokupienie ostrzałki. To dzięki niej możemy naszemu ostrzu przywrócić pierwotny blask. Wybór odpowiedniej ostrzałki zaoszczędzi nam wielu kłopotów w przyszłości i pozwoli cieszyć się z ostrych noży przez długie lata. Dokonując trafnej decyzji jesteśmy w stanie wyprowadzić praktycznie każdy rodzaj stępionego czy wyszczerbionego ostrza. Stojąc przed wyborem ostrzałki należy wziąć pod uwagę:
1. Materiał z jakiego wykonana jest ostrzałka – jeśli wybierzemy za słaby materiał do danej stali ostrzyć będziemy dłużej, ostrzałkę zużyjemy szybciej, a i tak możemy mieć problem z uzyskaniem zadowalającej ostrości.
2. Gradację – jest równie ważna jak materiał z jakiego wykonana jest nasza ostrzałka. Jeśli źle dobierzemy gradację do stanu ostrza, możemy w ogóle nie naostrzyć noża lub naostrzyć go nadmiernie zużywając ostrzałkę.
3. Kształt ostrzałki – generalnie rozróżniamy dwa typy ostrzałek, płaskie i owalne. Płaskie naostrzą zdecydowaną większość część noży, owalne pomogą naostrzyć nam noże posiadające krawędź tnącą w kształcie fali lub takie, które posiadają ząbki.
MATERIAŁY OSTRZAŁEK:
Ostrzałki wykonywane są z przeróżnych materiałów, przedstawimy tu tylko ich współczesne typy:
| Ostrzałka diamentowa – najlepszy i zarazem najdroższy materiał. Diamenty są bardzo wytrzymałe, a odpowiednio użytkowane posłużą przez bardzo długi czas. Dadzą sobie radę z każdym rodzajem stali. Kluczowym dla jakości ostrzałki jest rodzaj zastosowanych diamentów, a także sposób ich „napylenia”. Wśród wielu producentów niewiele firm opanowało tę sztukę do perfekcji. Jedną z najlepszych marek, niedocenianych szczególnie w Polsce, jest firma EZE-LAP, która produkuje jedne z najlepszych ostrzałek diamentowych na świecie. Kolejną wartą uwagi firmą jest Lansky. Ostatnio na rynku pojawiło się także wiele ostrzałek, które diamentowymi są tylko z nazwy. Napylane minimalnymi ilościami pyłu diamentowego w ogóle nie trzymają standardów. |
+ nie ulegają żadnym odkształceniom
+ są uniwersalne, radzą sobie z każdym typem stali
+ wytrzymują zdecydowanie dłużej niż ich odpowiedniki ceramiczne
+ ostrzy się nimi dużo szybciej niż ich ceramicznymi odpowiednikami
– są droższe od ostrzałek ceramicznych
|
| Ostrzałka ceramiczna – bardzo popularny i dobry materiał, radzi sobie z rozmaitymi stalami. Osełki ceramiczne produkowane są najczęściej z tlenku aluminium, który zachowuje dobre właściwości ścierne i dość trudno „zapycha” się podczas ostrzenia. Jego twardość jest odpowiednia do ścierania najpopularniejszych stali stosowanych w nożach. Dodatkowo ostrzałki ceramiczne są dużo tańsze od ostrzałek diamentowych. |
+ bardzo dobry stosunek ceny do jakości
+ posiadają relatywnie dużą wytrzymałość
+ ostrzą większość stali ze średniej i niskiej półki
– mniej trwałe niż diamentowe
– z czasem powierzchnia może odkształcać się
|
| Ostrzałki z kamieni naturalnych – ostrzałki te nadają się tylko do niektórych stali i dość szybko się zużywają. Najbardziej znaną odmianą kamieni naturalnych są Arkansas, które są jednymi z najlepszych. Posiadają bardzo egzotyczny i ciekawy wygląd. Wymagają one też poświęcenia więcej uwagi podczas ostrzenia. Na rynku jest też wiele innych gatunków kamieni naturalnych. |
+ są egzotyczne i eleganckie
– wady podobne do ostrzałek ceramicznych, są też często od nich droższe
– sugerowane stosowanie środków nawilżająco-poślizgowych
|
GRADACJA:
Czyli ilość materiału ściernego na danej powierzchni nadająca „szorstkość”. To podstawowy parametr ostrzałek diamentowych oraz ceramicznych. Dobór odpowiedniej gradacji przed ostrzeniem sprawi, że skutecznie i nieinwazyjnie przywrócimy nasze ostrze do stanu pierwotnego, oraz nie zużyjemy zbyt szybko kamieni. Producenci oznaczają gradację słownie, liczbowo i często dodatkowo kolorami, aby na pierwszy rzut oka można było dobrać właściwą ostrzałkę. W przypadku gradacji oznaczanej liczbowo, podobnie jak przy papierze ściernym, liczba oznacza ilość drobin pokrywających kamień ścierny na danym obszarze. Powierzchnia jest dzięki temu mniej lub bardziej szorstka. Gradacja 120 będzie dużo bardziej szorstka niż np. gradacja 600.
Poniżej oznaczenia gradacji kamieni ceramicznych na przykładzie firmy Lansky, gdzie zastosowano wszystkie trzy metody oznaczania:
| |
Gradacja 70 – Extra Coarse - czarny - bardzo szorstka do ekstremalnie stępionych i zniszczonych ostrzy lub do przeprofilowania kąta ostrza |
| |
Gradacja 120 – Coarse - czerwony - szorstka osełka do noży, które są już bardzo stępione |
| |
Gradacja 280 – Medium - zielony- średnia szorstkość do średnio zużytych ostrzy |
| |
Gradacja 600 – Fine - niebieski - kamień, który dobrze naostrzy mało zużytą lub wstępnie podostrzoną głownię |
| |
Gradacja 1000 – Ultra-Fine (lub Extra Fine) - żółty - służy do ostatecznego wygładzania |
JAK NAOSTRZYĆ NÓŻ ?
Wbrew powszechnie panującej opinii, ostrzenie noża nie jest wiedzą tajemną i nie trzeba na ten temat pisać doktoratu. Czynność ta wymaga podstawy teoretycznej i wprawy. Wystarczy, że po przeczytaniu tego artykułu weźmiemy wszystkie noże jakie mamy w domu i po prostu je naostrzymy. Nie dość, że zostaniemy bohaterem w swoim domu, to jeszcze zyskamy wprawę w tej niezwykle ważnej i przydatnej umiejętności. Z czasem ostrzenie noży przychodzić nam będzie z łatwością.
Dobieranie kąta ostrzenia:
Nie ma uniwersalnego kąta ostrzenia dla każdego typu noża. Sami musimy wyczuć, który kąt działa dla nas i naszego noża najlepiej. Im zastosujemy mniejszy kąt tym ostrze będzie ostrzejsze, ale też słabsze, w miarę możliwości staramy się nie zmieniać zbytnio pierwotnie zaprojektowanego kąta ostrzenia. Możemy generalnie stosować się do zasad:
17° - skalpele, brzytwy, ekstremalnie ostre noże kuchenne
20° - większość noży kuchennych, noże do filetowania, bardzo małe noże składane, a także niektóre noże z wyższej półki
25° - jest to jeden z najpewniejszych kątów ostrzenia. Świetny do noży z ostrzem stałym i składanych. Zarówno do myśliwskich jak i outdorowych. Można na nim ostrzyć też niektóre maczety czy toporki, które poddawane są lżejszej pracy.
30° - idealny dla noży poddawanych bardzo ciężkiej pracy, a także dla maczet czy toporków.
ZASADY OSTRZENIA NOŻA
Na przykładzie nomenklatury i numeracji Lansky.
1. Wstępnie oceń krawędź tnącą.
Jeśli nasz nóż jest bardzo tępy, ma problem z przekrojeniem pomidora, przecięciem szmatki czy ostruganiem patyka, a co gorsza na ostrzu dostrzegamy ewidentne nierówności i drobne wyszczerbienia, oznacza to, że jest to ostatni moment na ostrzenie noża.
2. Wybierz kamień o odpowiedniej gradacji do ostrzenia wstępnego.
Do wstępnego wyrównania ostrza wybieramy kamień szorstki z małą ilością drobin. Odpowiedni będzie tutaj Coarse o gradacji 120 lub nawet Extra Coarse o gradacji 70 jeśli ostrze jest bardzo postrzępione.
3. Dostosuj kąt i rozpocznij ostrzenie.
Możemy zastosować pewien trick i zamalować krawędź tnącą markerem jeszcze przed rozpoczęciem ostrzenia. Jeśli dokładnie wykonamy ostrzenie, marker zostanie starty przez ostrzałkę. Przydaje się to jeśli krawędź jest bardzo powichrowana. Ostrzymy zawsze „pod włos” przeciągając nóż jednostajnym ruchem po kamieniu ostrzącym. Dbamy o to, aby całe ostrze zostało naostrzone. Rozpoczynamy od krawędzi tnącej przy rękojeści, a kończymy przy czubku. Ostrze lekko dociskamy do materiału ostrzącego, ale nie za mocno. Postępujemy jakbyśmy chcieli „zeskrobać jednostajnym ruchem powierzchnię naszej osełki”. Zasada jest zawsze taka sama, bez różnicy czy używamy systemu ostrzącego, kamienia czy prętów. Ostrze zawsze prowadzimy w ten sam sposób (rysunek 2).
Wykonujemy tak kilkanaście posuwistych ruchów na jedną stronę i tyle samo na drugą. Ważne jest wykonywanie odpowiedniej ilości pociągnięć na obie strony, gdyż ostrząc nóż tylko z jednej strony wytwarzamy pewien “zadzior” (rysunek 1), który musi zostać zneutralizowany odpowiednią ilością pociągnięć z drugiej strony. Ta czynność kończy zgrubne ostrzenie. Dzięki zastosowaniu odpowiedniego kamienia o małej ilości drobin (120 lub 70), oszczędziliśmy pozostałe kamienie, które pomogą nam teraz dokończyć ostrzenie. Gdybyśmy w wypadku bardzo zniszczonego noża zaczęli od razu od gradacji medium, również naostrzylibyśmy nóż, ale zdecydowanie bardziej zniszczylibyśmy kamień ostrzący i potrzebowalibyśmy więcej czasu na ostrzenie.
4. Zmień kamień na wyższą gradację.
Wybieramy kamień o średniej ziarnistości, np. Medium gradacja 280 i ponownie wykonujemy kilkanaście ruchów. Dzięki temu ostrze będzie już dobrze kroić i ciąć, ale nadal nie przetnie idealnie kartki papieru bez zadziorów. Dlatego przechodzimy do kolejnego etapu.
5.Wygładź ostrze.
Wygładzamy ostrze ostatecznie kamieniem Ultra-Fine gradacji 1000. Wykonując takie same czynności jak w punkcie trzecim.
Po tych czynnościach nasze ostrze powinno powrócić do stanu pierwotnej ostrości tak, jak wyszłoby od producenta.
Jak w przyszłości nie dopuścić ostrza do takiego stanu, aby wymagało całego powyższego procesu?
Standardowo zawsze po kilku, kilkunastu użyciach noża należy go podostrzyć. Spowoduje to, że nie będziemy musieli wykonywać całego żmudnego procesu ostrzenia, który rozpoczyna się od najniższej gradacji. Po intensywnym dniu użytkowania noża wystarczy użyć kamieni ostrzących, systemu ostrzącego lub ostrzałki typu V i kilkakrotnie przeciągnąć nóż po kamieniach o gradacji medium. Następnie kilkakrotnie przejechać ostrzem po kamieniach o gradacji fine. To pozwoli utrzymać nasz nóż ciągle ostry i niezawodny. Nie zawsze jednak mamy możliwość podostrzenia noża, dlatego kompleksowe ostrzenie jest czasami niezbędne.
TYPY OSTRZAŁEK I SPOSOBY OSTRZENIA:
KIESZONKOWE OSTRZAŁKI DWUSTRONNE / JEDNOSTRONNE Z WYMUSZONYM KĄTEM OSTRZENIA
Wyposażone są najczęściej w pręty z węglika wolframu i ceramikę. To połączenie pozwala zarówno na zgrubne ostrzenie, jak i na niezłe wypolerowanie ostrza. Ostrzałki te świetnie sprawdzą się dla początkujących ze względu na prostotę użytkowania. Idealne również w terenie, jeśli nie mamy możliwości zabrania pełnowymiarowej osełki.
Jak ostrzyć? Podobnie jakbyśmy chcieli pokroić ogórka, jednym posuwistym ruchem. Opieramy ostrzałkę o stabilną powierzchnię i pociągamy do siebie, nie dociskając zbyt mocno. Zaczynamy od strony z węglikiem wolframu, zazwyczaj wystarczy 20-40 pociągnięć. Kończymy na ceramice, ok. 20-25 pociągnięć. Pamiętamy, żeby nie dociskać zbyt mocno ostrza.
OSTRZAŁKI KIESZONKOWE - ZWYKŁE I TAKTYCZNE
Oprócz ostrzałek kieszonkowych z wymuszonym kątem ostrzenia, znajdziemy też ostrzałki kieszonkowe typowo taktyczne. Mają one za zadanie sprawdzić się na polu walki, ich budowa chroni ostrzałkę przed uszkodzeniami i często wyposażone są w dodatkowe funkcjonalności. Wśród ostrzałek kieszonkowych znajdziemy też modele bardziej tradycyjne, które mogą przybrać formę kości dla psa, kart kredytowych, długopisów, czy wersje składane niczym nóż motylkowy. Tego typu podręczne odmiany znajdą zastosowanie w typowo cywilnym użytku.
Jak ostrzyć? Zasada ostrzenia tego typu modelami jest taka sama jak w wypadku ostrzałek pełnowymiarowych.
Jeden z najbardziej popularnych typów osełek, znany od wielu lat. Ostrzenie odbywa się „z ręki”. Jest to dość trudny sposób, gdyż ciężko zachować prawidłowy kąt ostrzenia. Dla wielu jednak to jedyna słuszna metoda, po dojściu do wprawy można naprawdę skutecznie naostrzyć nóż. Kamień zajmuje też mało miejsca i posiada bardzo dużą powierzchnię ostrzącą.
Jak ostrzyć? Generalnie ostrzenie wymaga zastosowania metody prób i błędów. Najważniejsza zasada to ostrzyć „pod włos”, utrzymywać stały kąt ostrzenia oraz wykonywać ruchy całym ostrzem. Zaczynamy od miejsca, gdzie głownia zaczyna się przy rękojeści, a kończymy przy czubku. Równomiernie, tą samą ilością pociągnięć ostrzymy obie strony ostrza.
OSTRZAŁKI Z WYMIENNYMI PRĘTAMI W KSZTAŁCIE “V”
Ostrzałki te świetnie nadają się dla początkujących, ponieważ zachowują stały, wymuszony kąt ostrzenia. Ich niebywałą, dodatkową zaletą jest fakt, że jesteśmy w stanie przy ich pomocy naostrzyć praktycznie każdy nóż, bardzo skutecznie. Przy zastosowaniu wymiennych prętów nie ograniczamy się tylko do jednej czy dwóch gradacji. Możemy na początku nabyć tanie pręty ceramiczne, a wraz ze wzrostem kolekcji dokupić pręty diamentowe.
Jak ostrzyć? Podobnie jak w wypadku kieszonkowych ostrzałek typu „V”. Wykonujemy posuwiste ruchy całym ostrzem, zaczynając od punktu przy rękojeści, na czubku kończąc. Pamiętamy, aby równomiernie ostrzyć obie strony tą samą ilością pociągnięć.
Jedne z najlepszych typów ostrzałek. Ich główną przewagą nad innymi rodzajami jest fakt, że dają nam precyzję utrzymania kąta podobną do ostrzałek typu „V”, ale ze zdecydowanie większą powierzchnią trącą, podobną do kamieni ostrzących. Dzięki kompletnemu systemowi takiemu jak Lansky, jesteśmy w stanie naostrzyć każdy typ ostrza, również ząbkowany, duże głownie, a nawet haczyki wędkarskie. System ten wymaga jednak dużo więcej miejsca. Przydatne jest solidne biurko, do którego możemy przytwierdzić zestaw w celu bezpiecznego i dokładnego ostrzenia. Dodatkowo system daje możliwość użycia kilku wymuszonych kątów ostrzenia i różnych gradacji. Jest bardzo prosty do opanowania. Ostrzenie nim daje dużo satysfakcji i umożliwia dobre wyprofilowanie ostrza.
Jak ostrzyć? Procedura jest bardzo prosta.
 |
Przytwierdzamy nóż do imadła dostępnego w zestawie. |
 |
Wybieramy odpowiedni kamień i montujemy do niego pręt prowadzący. |
 |
Wybieramy odpowiedni kąt ostrzenia. |
 |
Używając odpowiedniego kąta, ostrzymy nóż przeciągając kamień wzdłuż całego ostrza. Pręt przykręcony do kamienia utrzymywał będzie wymuszony kąt ostrzenia przechodząc przez uprzednio wybrany otwór w imadle, z oznaczeniem danego kąta. |
Bardzo przydatne są też różne dodatkowe akcesoria do systemów, takie jak np. montaże czy podesty, dzięki którym będziemy mogli przytwierdzić imadło, które trzyma ostrze do biurka i w ten sposób uzyskamy jeszcze dokładniejsze ostrzenie i większą stabilność.
PRĘTY OSTRZĄCE
Są różnej długości, ceramiczne, stalowe i diamentowe. Umożliwiają dość szybkie ostrzenie dzięki niewielkiej powierzchni, która styka się z ostrzem. Pomagają naostrzyć bardzo długie noże. Świetnie odnajdują się w kuchni. Większą powierzchnie styczną zapewniają pręty o eliptycznym kształcie.
Jak ostrzyć? Podobnie jak w wypadku kamieni ostrzących. Przeciągamy ostrze pod odpowiednim kątem względem pręta.
Wśród ostrzałek występują też modele mniej typowe, jak chociażby takie, które posiadają dodatkowe funkcje otwieracza do butelek czy multitoola. Oprócz tego można znaleźć też ostrzałki specjalistyczne, które pomogą nam naostrzyć łańcuch piły, siekierę, groty strzał czy haczyki wędkarskie.
OSTRZAŁKI ELEKTRYCZNE
Odrębna kategoria ostrzałek ze względu na dość specyficzny rodzaj ostrzenia. Nie będziemy go tu szczegółowo przedstawiać. Tego typu narzędzia należy dobierać niezwykle umiejętnie, gdyż są dość inwazyjne. Podczas ostrzenia możemy nieumyślnie zmienić parametry techniczne ostrza.
OLEJKI, PASTY I SPRAYE WSPOMAGAJĄCE PROCES OSTRZENIA
Występują różne substancje wspomagające ostrzenie noży, szczególnie przy pracy z ostrzałkami ceramicznymi i kamieniami naturalnymi. Takie olejki, pasty czy spraye pozwalają na łagodniejsze prowadzenie ostrza i powodują wolniejsze zużywanie się kamieni, a także oczyszczenie powierzchni kamienia.
SŁOWEM ZAKOŃCZENIA
Ze względu na zalewającą Polski rynek ogromną ilością producentów osełek, należy mieć na uwadze, że wiele z tych produktów nie ma nic wspólnego z prawdziwymi ostrzałkami i nie są one warte wiele więcej niż osełki kupione w markecie budowlanym za 5 zł. Wśród profesjonalnych producentów ostrzałek wybraliśmy trzech, którzy naszym zdaniem zachowują najlepsze standardy i parametry tego typu produktów na świecie: Lansky w kategorii cena / jakość, EZE-LAP w kategorii niekwestionowana jakość i rozsądna cena i DMT jako producenta najwyższej klasy ostrzałek dostępnych na rynku. Kamienie Eze-Lap produkowane są w USA pilnie strzeżoną technologią, a ich niepozorny drewniany wygląd może łatwo zmylić. Ostrzałki DMT natomiast to najwyższa jakość i bardzo ciekawy design, są to produkty z najwyższej półki. Na rynku w ostatnich latach pojawiło się wiele firm o dumnie brzmiących nazwach, które próbują naśladować znane marki. Dobrze jednak zdać sobie sprawę, że kupowanie takich kopii szybko doprowadzi do ponownego poszukiwania pełnowartościowego produktu, bo jakości ostrzałki naprawdę nie da się oszukać.
|
